De presentatie van de begroting op Prinsjesdag is traditioneel vooral een ‘Haags’ verhaal over koopkrachtplaatjes en voornemens van de regering. Wat de cijfers betekenen voor gemeenten, provincies en waterschappen blijft vaak onderbelicht.Lokaal Bestuur legde juist daar het oor te luisteren. Een gesprek met een fractievoorzitter uit een Groningse gemeente, een Statenlid uit Brabant en een waterschapsbestuurder uit Zuid-Holland.

Wie: Lies Oldenhof, fractievoorzitter in Loppersum, 10.000 inwoners

Wat betekent de Rijksbegroting 2014 financieel voor Loppersum?
‘Dat weten we nog niet precies. De gevolgen van de Participatiewet, Jeugd GGZ en AWBZ zijn nog niet in kaart gebracht. Bijvoorbeeld over verzorging en huishoudelijke zorg, daar wordt in Den Haag nog over gesproken. Maar we vrezen het ergste. We zien wel aankomen dat er nieuwe tekorten aankomen.’

Hoe staat Loppersum er momenteel voor?
‘Het gaat nu net weer wat beter. Loppersum is sinds 2010 een artikel 12 gemeente. We zijn het product van een herindeling waar nadien niet echt is bijgestuurd op de uitgaven. We werden wel groter, maar het werd niet allemaal automatisch beter. De afgelopen jaren is er dus flink gesaneerd. De structurele lasten zijn daardoor naar beneden gegaan waardoor we er in verhouding met omliggende gemeenten nu weer goed voor staan. We hebben onder andere verenigingsgebouwen in handen van verenigingen gebracht en geld gestoken in sneller afschrijven.’

Waar verwachten jullie de grootste gevolgen van de Rijksbegroting?
‘Bij de decentralisaties van het rijk naar de gemeenten. Het is nog erg onduidelijk hoe dat precies vorm gaat krijgen. De afgelopen jaren hebben we gezien dat gemeenten telkens meer taken hebben gekregen, maar tegelijkertijd ook minder geld om die taken te kunnen uitvoeren. Efficiencykorting noemen ze dat. Alsof gemeenten altijd maar meer – en beter – kunnen doen met minder geld. Dat is natuurlijk lang niet altijd mogelijk.’

Kunnen jullie überhaupt wel efficiënter werken?
‘Jazeker. We zijn een kleine gemeente, met slechts 10.000 inwoners. Daarom hebben we een intergemeentelijke sociale dienst samen met drie andere gemeenten en dat werkt heel goed. Het is soms wel wat apart voor ons als raad, want je moet in je eigen gemeente iets zeggen over beleidsstukken die je feitelijk samen maakt.’

Hoe zit het met werkgelegenheid en het woonklimaat in Loppersum? Verwachten jullie daar nog gevolgen?
‘We hebben natuurlijk net als iedereen last van de economische crisis. Maar tot nu toe valt het met de werkloosheidscijfers in Loppersum wel mee. We kijken wel met zorg naar de aluminiumfabriek in Delfzijl. Die probeert op dit moment een krediet van 4 miljoen euro te krijgen. Als dat mislukt, staan er een paar honderd mensen op straat en hebben ook toeleveranciers bij ons in de gemeente acuut grote problemen. Het woonklimaat is op zich prima, maar de gevolgen van de gaswinning beginnen ons te raken. Inmiddels zo’n anderhalf jaar geleden hadden we hier die beruchte aardschok. De huizenmarkt was tot dat moment redelijk stabiel, maar mensen raken hun huizen nu niet meer kwijt, de huizenmarkt zit hier op slot. De onroerendgoedbelasting loopt door de verminderde woningwaarde ook hard terug. De NAM of de overheid compenseert die teruggang nog niet. Sterker nog: de waardedaling door de aardbevingen wordt ontkend.’

Zien jullie ook voordelen in de kabinetsplannen?
‘Er zijn voorstellen om de zorg beter in te richten. Ik hoop heel erg dat dat iets gaat opleveren, want het is nu een puinhoop. In het kader van doelmatigheid wordt die zorg op een steeds grotere schaal georganiseerd, maar niet goedkoper of beter. Vroeger had je een wijkverpleegkundige, die verleende hulp en bepaalde zelf wat nodig was. Dat was dicht bij de mensen en inspelend op behoeften. Tegenwoordig bestaat zorg voor een groot deel uit indicatiestelling en afvinklijstjes. Zorg is geen autofabriek. Een voorbeeld: mijn vader had recht op 1,9 uur zorg per week. Hij kreeg in een week wel tien verschillende mensen over de vloer. De één doet een steunkous, de ander medicijnen. Allemaal mensen die hem niet leerden kennen, die niet snapten waar ze verder op moesten letten. En daarachter een grote hoeveelheid management.  Zorg heeft vaak niets meer te maken met wat echt nodig is. Laat die menselijke maat maar terugkomen.’

Vind je de ‘participatiesamenleving’ dan een goed idee?
‘Ik denk dat het een illusie is dat je zoveel beroep op buren, kennissen en familie kunt doen dat daardoor minder hulp noodzakelijk is. Dat wat mensen kunnen doen, doen ze al.’

Wie: Stijn Smeulders, lid Provinciale Staten Brabant (2.471.000 inwoners)

Wat betekent de Rijksbegroting 2014 financieel voor Brabant?
‘Een groot deel van onze inkomsten komt van de Rijksoverheid, uit het Provinciefonds en van doeluitkeringen. Bezuinigt het Rijk bijvoorbeeld een miljoen dan wordt dat bij de provincie ook gedaan. Investeert het Rijk meer, dan doet de provincie dat ook.  Nu hebben wij net als het Rijk dus ook last van krimp. Maar in 2014 groeit het Provinciefonds door indexering toch. In 2015 wordt het wel minder. Al met al hebben we er niet direct heel veel last van.’

Hoe staat Brabant er momenteel voor?
‘Brabant is een rijke provincie, mede door de verkoop van onze Essent-aandelen enkele jaren geleden. Met de opbrengst daarvan wordt belegd en dat levert een goed rendement op. De motorrijtuigenbelasting komt daar nog eens bij. Dankzij Essent hebben we een eigen vermogen van twee miljard euro. Er zit ook wel een risico in, want in de Rijksbegroting staat dat het schatkistbankieren wordt ingevoerd. Dat betekent dat decentrale overheden alleen nog maar mogen beleggen bij het ministerie van Financiën. De rendementen daarvan zijn lager dan van huidige staatsobligaties en obligaties van banken die Brabant nu in bezit heeft. Het rendement op ons eigen vermogen uit Essent zal dus dalen en dat gaan we wel voelen op de begroting. Dat wetsvoorstel gaat ons raken.’

Waar verwachten jullie de grootste gevolgen van de Rijksbegroting?
‘Het Rijk bezuinigt natuurlijk zelf ook en dat merken we. Rijksdiensten worden bijvoorbeeld uitgekleed. Bij ons sluiten daardoor een aantal gevangenissen. Dat kost werkgelegenheid. Er komt echter ook werkgelegenheid bij: defensie wordt bij ons opgeschaald, terwijl elders juist wordt bezuinigd. Zo komt er een defensie-instituut van Rijswijk naar de KMA in Breda en de luchtmachtbases in Woensdrecht en Oirschot blijven niet alleen in stand, maar krijgen er zelfs taken bij. Ook wordt de luchtmachtbasis in Volkel opgeschaald, omdat het aantal F16’s in Leeuwarden wordt verminderd. En een heel ander punt; Brabant heeft hoge ambities om de provinciale Ecologische Hoofdstructuur af te maken. Daar is nu op lange termijn geld voor gereserveerd, daar zijn we blij mee. In 2014 wordt weliswaar 100 miljoen bezuinigd op natuurontwikkeling, maar daar hebben we hier weinig last van.’

Wat klinkt positief. Zijn er ook negatieve effecten op bepaalde thema’s?
‘Over de fysieke infrastructuur zijn we in sommige gevallen minder tevreden. De PHS, het hoogfrequent spoor, wordt tussen Utrecht en Eindhoven uitgerold. We krijgen dus meer treinen en dat is prima. Qua wegen staat er 260 miljoen euro in de Rijksbegroting voor de Ruit om Eindhoven. Als PvdA Brabant vinden we dit provincieproject waar deze rijkssubsidie heen gaat overbodig. We zien liever dat het in andere infraprojecten in Brabant worden geïnvesteerd. Dat krijgen we in Provinciale Staten politiek echter niet voor elkaar.’

‘Ook wordt flink bezuinigd op regionale omroepen. Zo veel, dat de regionale omroepen zomaar zouden kunnen verdwijnen. Omroep Brabant kost 17 miljoen euro per jaar. Dat kunnen we niet zelfstandig dragen. Wij willen echter dat Omroep Brabant, dat heel goed bekeken wordt, blijft. Met een eigen redactie, eigen tv- en radioprogramma’s, een eigen website en programmatische vrijheid. Daar zijn de Staten het unaniem over eens. Maar dat wordt dus een moeilijk verhaal met deze bezuinigingen.’

Vind je de ‘participatiesamenleving’ uit de troonrede een goed idee?
‘Het is een beetje een containerbegrip waar van alles ingegooid kan worden. Ik snap best dat de overheid financieel niet meer alles kan bolwerken. Bij de kerntakendiscussie is enige jaren geleden besloten dat de provincie zich terugtrekt uit vrijwel alle gebieden in het sociale domein. Voorheen werden allerhande welzijnsorganisaties ondersteund. Feitelijk heeft Brabant gekozen voor een participatiesamenleving waarbij de provincie zich min of meer hetzelfde opstelt als de rijksoverheid: het lijkt er op dat in het sociale domein iedereen moet participeren behalve de overheid.’

Wie: Aad Wiegman, lid Dagelijks Bestuur Hoogheemraadschap Delfland (480.000 huishoudens) 

Wat vond je van de Rijksbegroting?
‘Ik ben in grote lijnen tevreden. Er is veel inzet voor goed waterbeheer. Financieel worden we niet erg getroffen. Wij hebben natuurlijk ook relatief minder last van bezuinigingseffecten dan gemeenten, doordat het grootste deel van onze inkomsten uit onze eigen heffingen komt.’

Zelfs op de fondsen die wel van het Rijk komen lijkt relatief weinig bezuinigd te worden?
‘Inderdaad. Het Rijk zet vanaf 2016 honderd miljoen euro in voor een betere waterkwaliteit. Daar hebben we momenteel een achterstand in. Individuele waterschappen en agrariërs doen al veel om samen de waterkwaliteit te verbeteren, maar een extra impuls was hier echt nodig, om bijvoorbeeld de visstand op peil te kunnen houden.’

Hoe komt het dat het Rijk zo weinig kort op de waterschappen?
‘Deels is dat wel te danken aan de minister van Infrastructuur en Milieu, Melanie Schultz van Haegen. Zij heeft passie voor waterbeheer en dat helpt natuurlijk als ze zich bezig houdt met plannen over dat onderwerp. Daarnaast is er een steeds bredere erkenning van het belang van investeren in water en daaraan gerelateerde zaken. Als bij Scheveningen de boel doorbreekt heb je binnen twee dagen Amersfoort aan zee. Dat dringt tegenwoordig wel door.’

Er wordt aan de andere kant wel 100 miljoen bezuinigd op natuur. Heeft dat gevolgen?
‘Ja, daar zijn we niet zo blij mee. Vooral in onze stedelijke gebieden is het gevecht om natuur te behouden enorm. Bebouwing is in het verleden ver opgerukt en we proberen nu om datgene wat er is zo goed mogelijk overeind te houden. We hebben in Delfland relatief weinig natuur. Er wonen hier 1,4 miljoen mensen en er zijn 40.000 bedrijven. Die zitten allemaal in een klein gebied op elkaar gepakt. De discussies gaan dus ook hard tegen hard, zoals nu over de Blankenburgtunnel. Daar is door het kabinet weliswaar al over beslist, maar gemeenten en natuurorganisaties blijven zich verzetten.’

100 miljoen er bij, 100 miljoen er af, per saldo verandert er niet zo veel?
‘Over de hele linie gezien komen we redelijk goed weg. Zelfs bij OCW is indirect aandacht voor waterbeheer: er wordt extra geïnvesteerd in technisch onderwijs. Precies wat we nodig hebben. Maar indirect merken we natuurlijk óók dat er bezuinigd wordt. Gemeenten worden sterk gekort. Samenwerking met hen zal lastiger worden als zij moeten bezuinigen. Stel dat er bijvoorbeeld een gemaal moet worden neergezet, dan heb je gemeenten nodig voor grondposities, vergunningen en tal van andere praktische zaken. Dat moet allemaal wel doorgaan.’

Echt heel grote problemen verwachten jullie niet door de Rijksbegroting?
‘Wat wel een probleem is, is de enorme toename van het aantal werklozen. Er vallen 480.000 huishoudens onder ons waterschap. 50.000 daarvan krijgen nu bijvoorbeeld doordat ze een te laag inkomen hebben of hun baan zijn kwijtgeraakt al kwijtschelding van hun waterschapsbelasting. Daar komen er nu zo’n 2000 per jaar bij, dus dat gaat heel snel. Als, zoals nu, 10 procent van de bevolking niet betaalt, dan betekent dat wel dat de rest daar voor moet opdraaien. De waterschapslasten stijgen dus, want de exploitatie blijft hetzelfde. Onze taken moeten wel uitgevoerd worden.’

Hoe gaat het met de kustverdediging? Er zijn toch meer zwakke schakels nu?
‘Niet bij ons. Het stuk van Hoek van Holland tot en met Den Haag is goed op orde. De zandmotor, die zand voor de kust opspuit, heeft goed werk verricht. En het ophogen van de boulevard in Scheveningen is inmiddels ook afgerond. Wij staan er dus goed voor. Alleen de zoetwatervoorziening vereist nog wel de nodige aandacht.’

Verschenen in: Lokaal Bestuur
Geschreven door: Kirsten Verdel