Voor het eerst in een maand tijd regende het deze week, maar het watertekort is er niet minder zorgwekkend om. Limburg brandde al en op verschillende plekken in het land is de grond kurkdroog. Is dit het nieuwe normaal? Wordt het nog erger? En wat kun je er aan doen? 

‘Meestal staat er nu wel meer water in de sloot, ja’

Sander Slots
Statenlid in Overijssel

Hoe is de situatie in Overijssel nu?
‘Ik woon zelf in het oostelijk gedeelte van de provincie, op de hoge zandgrond. Als boeren op het land werken stuift het, in mijn eigen tuin is het ook droog en in heel veel sloten staat geen water meer.’

Is dat vroeger in het jaar dan normaal?
‘Ik kan niet zeggen dat ik het elk jaar helemaal bij houd, maar meestal staat er nu wel meer water in de sloot ja.’

Wat doet de provincie aan droogtebestrijding?
‘Via de omgevingsvisie geven we bestemming aan een bepaald gebied. Op basis van de functie die we zo’n stuk grond geven, kent het waterschap een peilhoogte toe. Op die manier hebben we invloed. Ook zijn er herstelmaatregelen voor Natura2000-gebieden om de vochtbalans te herstellen.’

Helpt dat?
‘Gedeeltelijk. Je voorkomt wel dat water het gebied verlaat, maar dan nog ben je afhankelijk van neerslag en verdamping.’

Betekent dat dat het zonder die maatregelen nog veel erger zou zijn nu?
‘Zeker weten.’

Het lijkt nu dweilen met de kraan open. Wat moet er op de lange termijn gebeuren? 
‘Het is lastig om op basis van het weer van de afgelopen paar jaar voorspellingen te doen. Maar we moeten er in ieder geval voor zorgen, dat het water dat in de winter valt beter vast wordt gehouden.’

Wat is daar voor nodig?
‘Waterberging op hoge zandgronden. Daar zijn we mee bezig. Gedeputeerde Staten komt binnenkort met plan van aanpak. Dat heeft nogal wat consequenties. Grondgebruikers zullen er bijvoorbeeld rekening mee moeten houden dat hun land in het voorjaar, wanneer ze het willen bewerken, nog erg nat is. Het is onontkoombaar dat hun bedrijfsvoering zal moeten worden aangepast.’

Is waterberging alleen voldoende?
‘Wat ik al zei: het is koffiedik kijken nu. De verwachting is dat de gemiddelde hoeveelheid neerslag niet heel veel toe- of af zal nemen. De landbouw in Nederland en de natuur zijn gebaseerd op die gemiddelde hoeveelheid. We hebben geen woestijngewassen of tropische planten, maar als het heel lang heel nat wordt of heel droog, kan dat natuurlijk wel veranderen. In de natte gebieden zal het beter te managen zijn.’

Is er een bredere aanpak nodig?
‘Je moet op allerlei niveaus acteren. In gemeenten moet je lokale problemen oplossen, maar als het over watersystemen gaat: die zijn vaak grensoverschrijdend. Ik weet niet of je landelijk op papier moet zetten wat er lokaal moet gebeuren. Sommige gebieden bij ons zijn echt afhankelijk van wat er lokaal aan regen valt: dan kan het Rijk middelen of kennis beschikbaar stellen, maar veel meer kun je denk ik niet verwachten van landelijke regelgeving.’

‘Water vasthouden is echt het belangrijkste nu’

Jacqueline Aelen
Fractievoorzitter in Roerdalen

Dat het droog is in Roerdalen is een understatement, toch?
‘Ja, we houden al jaren rekening met bosbranden, maar nu is het ook echt op een hele grote schaal gebeurd. In Nationaal Park de Meinweg is vorige week ruim 200 hectare van het natuurgebied verwoest door brand. Meer dan 4000 bewoners van Herkenbosch moesten hun huizen uit.’

Was het voor het eerst dat er zo’n grote brand was?
‘Er zijn altijd wel kleine brandjes, maar op deze schaal hadden we zoiets nog niet meegemaakt. De wind heeft het vuur enorm aangewakkerd.’

Ben je bang dat het vaker gaat gebeuren?
‘Uiteraard. En ik hoop dat het waterschap bijvoorbeeld nu inziet dat er echt wat moet gebeuren. Ik heb zelf negen jaar bij het waterschap gezeten, maar dat was echt vechten tegen een muur van agrariërs die daar een meerderheid hebben. Ze pompen grondwater op voor hun gewassen.’

Is het handelen van agrariërs dé oorzaak van deze brand?
‘Nee, het is natuurlijk overal droger. Dat kan branden veroorzaken. Maar de lage grondwaterstand wordt wel sterk verergerd door hun beleid. Het grondwater staat hier erg laag. Zo laag, dat de putten die voor de brandweer beschikbaar waren na een dag al uitgeput waren. Daarom moest het bluswater door helikopters uit de meren worden gehaald.’

Wat zou er beter kunnen?
‘Het zou beter zijn als aan de voet van het Roerdal geen water meer opgepompt mag worden. We hebben al wat stukjes natuur in handen gekregen, maar daar worden beken ook meteen dichtgegooid, zodat water niet meer weg kan stromen.’

En dan nog heb je tekort waarschijnlijk? 
‘Ja, ik denk dat het inderdaad onvoldoende oplossing biedt. Je kunt het water, dat in de natte winter de uiterwaarden vol doet stromen, vasthouden. Maar voorlopig is dat vooral in theorie, want nu staan er koeien op en houden de boeren dat tegen.’

De landbouw is nu heel dominant in de waterschappen. Moeten we het niet eens anders gaan organiseren?
‘Waterschapsverkiezingen leven niet. De meeste burgers gaan niet stemmen. Ze weten vaak ook niet precies waar ze op stemmen. Agrariërs gaan juist wél stemmen, omdat ze weten dat ze zo het beleid kunnen bepalen. Op die manier houden ze een dikke vinger in de pap. Dus ja: het systeem moet anders.’

Meer provinciale regie dus?
‘Nee juist niet provinciaal, want ook daar zitten teveel agrarische belangen. Dit moet je landelijk gaan doen. Het grondwaterpeil is in het algemeen belang en natuurgebieden zijn de groene longen voor ons allemaal. Er worden wel Natura2000-gebieden aangewezen, maar dat gebeurt al jaren en komt in de praktijk nauwelijks van de grond. Er moet gewoon echt keihard vanuit de landelijke politiek worden gezegd: dit gaat nu gebeuren.

Daarnaast moet je lokaal zorgen dat er veel meer bomen komen, ook in stedelijke gebieden, om hittestress tegen te gaan. Stenen tuinen moeten weg, er moet geïnfiltreerd worden. Geen regenwater meer in het riool, maar de tuinen in en daar houden. Water vasthouden is echt het belangrijkste nu.’

‘We kunnen niet wachten’

Anna-Lena Penninx
Algemeen Bestuurslid van het waterschap Rijn en IJssel (Gelderland)

Hoe is het bij jullie?
‘Droog. We zitten in een van de droogste gebieden van Nederland. Het huidige neerslagtekort is nu al groter dan in dezelfde periode van het recordjaar 2018. We houden ons hart vast.’

Wat betekent de droogte voor Gelderland?
‘In de landbouw betekent het minder opbrengsten en meer kans op mislukte oogsten. Dat zorgt voor hogere voedselprijzen. In dorpen en steden zorgt het voor hittestress en in sommige gebieden verzakken huizen door de lage grondwaterstand. Er kunnen drinkwatertekorten komen en de kwaliteit van het water gaat omlaag. En voor de natuur maak ik me zorgen over het opdrogen van kwetsbare natuurgebieden en de groei van plaagsoorten, zoals de processierups.’

Wat valt er aan te doen?
‘We hebben hier zandgronden, dus water loopt snel weg. Het is daarom zaak te kijken hoe we de neerslag, die valt, zoveel mogelijk kunnen vasthouden. Dat betekent: de stuwen zo hoog mogelijk zetten, duikers afsluiten, en regelbare schotten in sloten en beken zetten.

Het vergt echt een andere manier van denken. Water werd in het verleden altijd zo snel mogelijk afgevoerd, nu kijken we hoe je meer kunt meanderen, en meer begroeiing en waterberging kunt regelen. Uiteraard is er ook aandacht voor voorlichting aan burgers, bedrijven en gemeenten hoe ze water in het gebied kunnen houden.’

Is dat voldoende? Of moet er meer landelijke regie komen?
‘Ik herken het dat agrariërs veel invloed hebben, maar zij voelen de problemen eveneens. Zij zien ook wel, dat het met het peilbeheer anders moet en dat er meer water vast moet worden gehouden. Met het opheffen van waterschappen los je niks op. Den Haag mag wel meer regie nemen en actief meewerken aan oplossingen.’

En zoiets als het water in de uiterwaarden vasthouden?
‘Dat lijkt me een goed idee. Dat moet landelijk door Rijkswaterstaat opgepakt worden.’

Maar verder niet tornen aan de Waterschappen dus?
‘Ik ben wel voorstander van het afschaffen van geborgde zetels. Dat is niet van deze tijd. Maar je ziet dat de landelijke politiek door het westen gedomineerd wordt. De problemen zijn daar toch wel weer anders dan in het oosten. De minister is vorig jaar wel op bezoek geweest, maar concrete maatregelen zijn er nog niet.’

Deels eigen beleid en deels meer landelijke regie?
‘Ja, want we kunnen het als waterschappen niet alleen. Sterker: we zullen ons allemaal zo snel mogelijk moeten aanpassen. Droge perioden zijn blijvend. Actie is nodig. Onlangs was ik op pad met iemand, die boomonderhoud doet. Honderdjaar oude beuken zijn in de laatste twee jaar ineens doodgegaan door de droogte. Het gebeurt nu: we kunnen niet wachten.’

Dit artikel verscheen in Lokaal Bestuur.