Autobranden, poederbrieven, fysiek geweld en intimidatie; iedereen heeft de verhalen en beelden op het nieuws voorbij zien komen. Het aantal bedreigde politici in Nederland neemt toe, evenals de zwaarte van de bedreigingen.Hoe ga je daar als volksvertegenwoordiger of bestuurder mee om? ‘Blijf altijd praten en luisteren. Probeer de echte reden van dergelijk gedrag te achterhalen’, zegt Yvonne Hagenaars (raadslid Rijswijk). Ook Marc Witteman (burgemeester Stichtse Vecht) en minister Ronald Plasterk geven hun visie.

Wie: Yvonne Hagenaars
Wat: Raadslid Rijswijk

Je bent recentelijk bedreigd, wat is er precies gebeurd?
‘Naar aanleiding van de komst van een azc hier in het dorp kreeg ik een handgeschreven envelop in de bus met daarin een onsmakelijke brief gericht aan mijn dochters. De brief bevatte de mededeling dat ik nog maar eens goed over dat azcmoest nadenken, anders zou de briefschrijver mijn dochters een keer een bezoekje op school brengen.’

Wat was je eerste gedachte?
‘Ik was er eigenlijk best nuchter onder. Weer zo’n gek, dacht ik. Ik ben al vaker bedreigd en ook in mijn omgevinghebben mensen te maken gehad met bedreigingen, zoals Joodse raadsleden in Amsterdam en Adri Duivesteijn die poederbrieven kreeg. Ik heb zelfs een tijdje een stalker gehad die ook wist waar mijn kinderen op school zaten. In de raadszaal ben ik eens doodgewenst en tijdens het flyeren voor een campagnezei iemand op een afstand van twee meter: “Ze moeten jou in de fik steken”. De brief die we kregen paste wat dat betreft in het beeld dat kennelijk veel mensen de behoefte hebben dit soort dingen te doen. De buitenwereld was er meer door geschokt.’

Had je dat verwacht?
‘Nou, zo’n hevige storm aan media-aandacht had ik niet voorzien. Maar de brief is natuurlijk erg heftig. Je moet als volksvertegenwoordiger laten zien dat je niet zwicht voor dit soort vreemde bedreigingen. Dat is precies de reden dat ik de inhoud publiekelijk bekend heb gemaakt. Ik vind dat het democratisch proces voor iedereen onverstoord en onbelemmerd moet verlopen. Dus bedreigingen moet je altijd melden. Dat wordt tegenwoordig overigens heel serieus opgepakt: er is zelfs een team Bedreigde Politici bij de politie. Zij zijn verantwoordelijk voor dit soort zaken en geven steun.’

Wat kun je collega-politici aanraden?
‘Raak niet in paniek. Probeer nuchter te kijken naar de motivatie van zo iemand. Meestal voelen deze mensen zich ongehoord en onbegrepen. En soms is het een verward persoon. In ieder geval maakt zo’n brief duidelijk dat je niet genoeg kunt blijven praten en luisteren.Zolang het mensen zijn met enige ratio is het behapbaar, als het om verwarde mensen gaat is het een ander verhaal. Maar dat weet je natuurlijk van tevoren niet. Alleen al daarom moet je altijd eerst aangifte doen. Zit bovendien nergens met je vingers aan, bel de politie en stel de burgemeester op de hoogte. Daar zijn overigens in iedere gemeente protocollen voor. Als je die niet hebt, regel dit dan in je gemeente of provincie.’

Zit er verschil tussen beledigingen en bedreigingen?
‘Dat vind ik lastig, de lijn is soms moeilijk te trekken. Bij duidelijke bedreigingen, ook al komt daar geen geweld aan te pas, moet je in ieder geval aangifte doen. Ook als het jou zelf niet zo heel erg shockeert. We moeten voortdurend duidelijk blijven maken dat bedreigingen niet kunnen. De redenering van dit soort types, dat politici niet luisteren, klopt bovendien niet. We luisteren wel, maar we zijn het niet met iedere boodschap eens. Dat is iets anders. Het mag natuurlijk nooit zo zijn dat degene met de grootste bek, de engste brieven of de grootste branden gelijk krijgt.’

Wie: Marc Witteman
Wat: Burgemeester Stichtse Vecht

In 2007, toen je nog wethouder was in Leiden, werd je bedreigd. Hoe ging je daarmee om?
‘Een ondernemer had opgeroepen een steen bij mij door de ramen te gooien. Eventuele boetes zou hij betalen. In eerste instantie besloot ik geen aangifte te doen. Zijn advocaat verzekerde mij ervan dat de persoon in kwestie verkeerd was geciteerd. Later bleek dat de uitspraken wel degelijk gedaan waren. Toen er opnieuw dreigende uitspraken gedaan werden, heb ik alsnog aangifte gedaan. Het Openbaar Ministerie en de politie haalden mij daar eigenlijk toe over.’

Hoe serieus nam je de dreigementen?
‘Zolang de agressie zich tegen mij richtte, kon ik er wel mee leven. Maar nu moest ik thuis aan de kinderen vertellen dat ze uit de buurt van de ramen moesten blijven. Dat heeft toch wel impact op je gemoedstoestand. Bovendien ga je je afvragen of je een volgende keer een andere beslissing zou nemen. Ik had en heb nog steeds het gevoel dat ik onafhankelijk ben in mijn beslissingen. Maar wanneer iemand je familie erbij betrekt, is dat wel de meest smerige manier van aandacht vragen en dreigen.’

Hoe serieus gingen de autoriteiten vervolgens met je aangifte om?
‘Het OM en de politie steunden me heel erg tot het moment dat ik aangifte deed. Maar daarna hoorde ik niets meer. Niemand hield me op de hoogte en als ik zelf informeerde, was het OM erg terughoudend. Het werd een slepende zaak. In augustus 2007 deed ik aangifte, ruim een jaar later werd de betreffende ondernemer veroordeeld tot drie maanden voorwaardelijk en 5000 euro geldboete. Hij ging in hoger beroep. Pas in februari 2010 volgde de uitspraak: vrijspraak! Dan voel je je behoorlijk in de steek gelaten.’

Je bent nu burgemeester. Zou je het op dezelfde manier aanpakken? 
‘Ja, ik vind het ook echt een standaardprotocol. Zodra er sprake is vanbedreiging moet je aangifte doen. Sinds 2007 is er wel veel veranderd. Vooral in de periode ná een aangifte is er nu betere begeleiding. Maar als ik toen had geweten hoe het proces was verlopen, had ik misschien geen aangifte gedaan. Want kennelijk moest ik toen, gezien de uitspraak van de rechter, maar accepteren dat mensen een oproep mogen doen om je ramen in te gooien. Ik zou er nu in ieder geval niet meer over bloggen, wat ik toentertijd wel deed. Dan voed je de aandacht alleen maar en dat is juist waar dit soort figuren op uit is: publiciteit.’

Hoe belangrijk is het dat er nu snellere en zwaardere uitspraken komen?
‘Heel belangrijk. Je moet je als bestuurder of volksvertegenwoordiger gesteund voelen. Het kabinet speelt daarin een belangrijke rol. Zij moeten duidelijk maken dat alle bedreigingen die je nu ziet in het kader van de vluchtelingendiscussie echt niet kunnen! Ik ben wel erg benieuwd of de wet ook werkelijk zo uitpakt dát er sneller en strenger gestraft wordt. Eerst zien dan geloven. En er moet zeker ook iemand zijn die met bedreigde politici meekijkt of zij nog wel een onafhankelijke rol kunnen vervullen. Daar moet je niet alleen voor staan.’

Merk je aan collega-bestuurders dat ze moeite hebben met de vraag wel of geen aangifte te doen?
‘Zeker. Er zijn ook collega’s die geen aangifte doen om ophef te vermijden. De gedachte dat het alleen maar een dreigement is en dat de daad toch niet bij het woord gevoegd zal worden, speelt dan op. Maar dat kun je nooit zeker weten. Als wij van inwoners verwachten dat ze aangifte doen bij bedreigingen, moeten we dat als bestuurders ook doen. In gelijke omstandigheden moet je gelijk acteren.’

Welke tip zou je collega’s mee willen geven?
‘Het helpt als je dichtbij bewoners staat. Zorg dat ze hun verhaal altijd bij je kwijt kunnen, wees open en ga het gesprek aan. Dat kan helpen voorkomen dat mensen hun frustratie op een andere manier gaan uiten. Maar helaas kun je niet alles voorkomen.’

Wie: Ronald Plasterk
Wat: Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Er is recent veel nieuws over bedreigingen en intimidatie van politici. De leidraad Veilig Bestuur is begin november gelanceerd, was er daarvoor ook al beleidomtrent dit soort bedreigingen?
‘Jazeker, dat is het programma Veilige Publieke Taak, dat breder gaat dan alleen politici. Het programma richt zich op allerlei mensen die een publieke functie vervullen waarbij ze met agressie, geweld of bedreiging worden geconfronteerd, dus bijvoorbeeld ook ambulance- en baliemedewerkers. Voor iedereen gelden dezelfde adviezen.’

Hoe zien die adviezen eruit?
‘Het begint ermee dat je binnen je organisatie, bijvoorbeeld een gemeente, van tevoren met elkaar afspreekt wat wel en niet acceptabel is. Ook moet je proberen goede werkafspraken te maken voor wanneer zich een incident voordoet. En je moet altijd aangifte doen als er sprake is van een strafbaar feit, ook al denk je misschien zelf dat je die bedreiging niet zo serieus hoeftte nemen. Het is totaal onacceptabel dat mensen worden bedreigd.Iedereen moet in volle vrijheid zijn of haar werk uit kunnen oefenen.’

Wijs je lokale politici zelf ook op de mogelijkheden die er zijn voor ondersteuning?
‘Ik zit hier nu drie jaar en ik wijs elke nieuwe burgemeester op zijn of haar wettelijke verantwoordelijkheid over integriteitsvraagstukkenén op de verantwoordelijkheid op het gebied van veilige publieke taken.’

Sommige politici zeggen: ‘Ik besteed liever geen aandacht aan mijn bedreiging, dan maak ik het alleen maar groter.’
‘Dat ontraad ik dus echt. Het risico bestaat dat mensen er aan gaan wennen en hetnormaal gaan vinden. Ik adviseer nadrukkelijk om wél aangifte te doen. Dat zeg ik ook omdat we dat in de hele sector van publieke taken willen aanmoedigen. Als een baliemedewerkster wordt bedreigd, adviseren wij als politici om aangifte te doen. Dan moeten diezelfde politici wel het goede voorbeeld geven. Overigens: het OM stelt bij bedreigingen aan mensen met een publieke taak een hogere strafmaat.’

Als aangifte wordt gedaan, hoe moeten mensen dan omgaan met de mediadruk die kan ontstaan waardoorer eventueel vervolgbedreigingen kunnen komen vanuit een bredere groep?
‘Die vraag is nu vooral relevant vanwege de vluchtelingenstroom. Daarom hebben we een hulpeenheid vanuit het ministerie beschikbaar gesteld om lokale bestuurders bij te staan met het organiseren van inspraak en betrokkenheid van bewoners. Die eenheid helpt ook met de vraag hoe om te gaan met agressie en geweld. Daar kunnen mensen altijd voor hulp aankloppen.’

Marc Witteman gaf aan dat pas na 2,5 jaar uitspraak kwam in een zaak die hij in zijn tijd als wethouder had aangespannen tegen een ondernemer die hem bedreigde. Duurt het nog steeds zo lang?
‘De vaste lijn in het programma Veilige Publieke Taak is dat na aangifte informatieverstrekking en terugkoppeling moet volgen. We zijn een aantal jaar verder dan die casus, dus als het goed is,moet dat nu beter zijn. Er zijn ook afspraken gemaakt over effectieve en snelle afhandeling van zaken. Het is belangrijk dat bedreigde politici zich gesteund voelen. Het kan al snel erg dichtbij komen, bedreigingen raken mensen vaak in de persoonlijke sfeer. En dat kan niet. Iedereen moet met zijn poten van onze politici afblijven.’

Gepubliceerd in: Lokaal Bestuur, november 2015