Verschenen in: AD 5 september 2012
Geschreven door: Eefje Oomen

In Amerika staan potentiële ‘First Lady’s’ tijdens de verkiezingscampagne dag in dag uit in hun mooiste mantelpak in de schijnwerpers. In Nederland duiken de partners van lijsttrekkers weg. Hoe komt dat? En, zal dat veranderen? ‘Ik durf te wedden dat de Vrouw Van belangrijker wordt’.

Barbara Bos. Dat was een van die vrouwen die volgens Haagse insiders zelfs een uitgesproken hekel had aan de belangstelling voor haar, haar gezin en het privéleven van haar man Wouter, de vroegere PvdA-leider. En ook premiersvrouw Bianca Balkenende, die haar man Jan Peter natuurlijk af en toe bij officiële gelegenheden móést vergezellen, bleef het liefst buiten beeld. Ze leidde nadrukkelijk een eigen leven; gaf onder haar meisjesnaam les aan de Erasmus Universiteit.

De partners van de huidige politieke voormannen verschillen niet zoveel van Barbara en Bianca. Sommigen, zoals Aimée Roemer, willen bij gratie Gods wel even op de foto. Maar de meesten gaan liever een blokje om. Zo is Marijke Geertsema, de eega van CDA’er Sybrand Buma, opvallend afwezig in de campagnespot waar haar man thuis in de keuken rondscharrelt. En is ook Tineke Hoogenboom, de vrouw van Diederik Samsom, in dat veelbesproken campagnefilmpje nogal onherkenbaar gefilmd.

In het Nederland van nu lijkt het nog een taboe. Het introduceren – of zelfs ‘inzetten’– van de wederhelft in verkiezingstijd. Zeker in vergelijking met The States. Daar staan Ann Romney en Michelle Obama dag in dag uit met adorerende oogopslag naast hun man op het podium. En spelen ze een zeer actieve rol in de campagne. Zo stelde Ann vorige week eigenhandig en met succes het beeld van haar ‘Mitt’ bij van stijve zakenman tot ontspannen vaderfiguur.

Het verschil tussen hier en daar laat zich volgens politicoloog Kees Aarts (Universiteit Twente) verklaren uit een ‘totaal andere politieke cultuur’. ,,In Nederland hebben de partijen altijd voorop gestaan, in Amerika de personen. Er is daar dus altijd meer belangstelling geweest voor de achtergrond van die personen, voor hun familie, hun partner.  Dat heeft onder andere te maken met het districtenstelsel; dat mensen in eerste instantie stemmen op iemand uit hun omgeving, op iemand die ze kennen.’’

Dat ‘privé’ overzee belangrijker is dan hier, heeft volgens Amerika-deskundige Willem Post ook te maken met de andere rol die de politiek leiders in de Verenigde Staten gaan vervullen. ,,De premier heeft in Nederland vooral een politieke rol. De president van Amerika is ook staatshoofd en heeft dus een uitgebreidere ceremoniële rol. Zijn partner en gezin worden automatisch bij die ceremoniële rol betrokken.’’

In die zin is het moeilijk om Bianca Balkenende op één lijn te stellen met Michelle Obama, legt campagnestrateeg Kirsten Verdel uit. ,,Je kan Michelle’s positie beter vergelijken met die van Máxima. Máxima vervult, als vrouw van de toekomstige koning, ongeveer net zo’n rol als Michelle. Máxima staat ook op het podium naast haar man, heeft haar eigen carrière opgegeven en doet tegenwoordig in goede doelen; dingen die niet politiek gevoelig liggen. En zij is, net als Michelle, een stijlicoon.’’

Maar bij de ceremoniële poespas blijft het volgens de Amerikaanse hoogleraar Catherine Allgor, die veel over de ‘First Lady’s’ heeft geschreven, allang niet meer. ,,In Amerika worden de vrouwen in campagnetijd natuurlijk ook nadrukkelijk ingezet voorimagebuilding; ze moeten het imago van hun man versterken  of zelfs ombuigen. Zo versterkte Jackie het moderne, kosmopolitische imago van John F. Kennedy. En probeerde Ann recent haar man Mitt een socialer gezicht te geven.’’

Precies dat aspect – het aspect van imagebuilding– zou de rol van de vrouwen en mannen van politiek leiders hier wel eens snel kunnen veranderen, menen experts. De Groningse burgemeester Peter Rehwinkel, auteur van het enige boek over de Hollandse First Lady’s ‘Getrouwd met de premier’: ,,Ook in Nederland verschuift de interesse van partij naar partijleider. Tijdens deze campagne zien we dat het steeds vaker over de vraag gaat wie de premier wordt, niet welke partij het grootst wordt.’’

De toegenomen interesse voor de mens achter de politicus valt volgens Amerika-deskundige Post te verklaren uit die al vaak beschreven ontzuiling, die voor meer zwevende kiezers zorgt en meer twijfels. ,,Zwevende kiezers laten zich niet alleen leiden door de standpunten of ideologie van een partij maar zeker ook door de leider zelf. Is die sterk genoeg, betrouwbaar genoeg  om het land te regeren?’’ Bij die vraag komt onvermijdelijk het gezin langs.  Politicoloog Aarts:,,Je partnerkeuze, of je wel of geen kinderen hebt. Dat zegt iets over wie je bent als persoon, of je dat nu wilt of niet.’’

Samsoms veelbesproken campagnespotje zou volgens deskundigen wel eens een ommekeer kunnen betekenen. Ook voor het gezin van politiek leiders. Post: ,,Oké, het filmpje is naar Amerikaanse begrippen nogal voorzichtig. Samsoms vrouw komt niet eens uitgebreid in beeld. Maar het is wel de eerste keer dat een lijsttrekker dit doet. Zijn familie, zijn thuis laat zien. En ja; er was kritiek van de ‘deskundigen-incrowd’ maar ik weet zeker dat het filmpje bij de kiezer wel is aangeslagen.’’ Verdel: ,,Het heeft ervoor gezorgd dat ‘wij’ de persoon Samsom – die daarvoor door sommigen als een wat saaie technocraat werd gezien- beter hebben leren kennen. Dat wij meer begrijpen van zijn drive.’’

Nu de PvdA’er het elke dag weer beter doet in de peilingen, zullen andere partijen er bij volgende campagnes als de kippen bij zijn om zijn succes te kopiëren, denkt Post. ,,Als blijkt dat die strategie om hem als ‘vader’ in beeld te brengen heeft gewerkt, zullen anderen volgen. Geheid. En waarom niet? Als je wil winnen, moet je niet schromen alle middelen in te zetten om kiezers aan je te binden.’’

Van Tineke’s aarzelende optreden in de clip van ‘haar’ Diederik naar de publiekelijk beleden adoratie van Ann voor Mitt: het lijkt een enorme stap. Aarts: ,,Ik denk niet dat de Nederlandse vrouwen van lijsttrekkers ooit zo’n Ann-rol zullen vervullen. De rol van ‘traditionele’ echtgenote en moeder past heel goed bij het conservatieve deel van Amerika maar past hier minder.’’

Post: ,,Ik zie wel een rol voor een jonge, enthousiaste vrouw die uitlegt dat zij en haar man ook bezig zijn met onderwerpen als ‘hoe combineer je de zorg voor het gezin met een baan’?’’ Dat iemand als CDA’er Buma die kaart op dit moment nog niet uitspeelt, vindt Post bij nadere beschouwing zelfs een raadsel. ,,Buma wil zich profileren als actieve familyman. Dan is het toch eigenlijk bizar dat hij zijn kinderen en vrouw níét bij zijn campagne betrekt?’’