Het huidige mediatijdperk vergt van politici steeds meer kwaliteiten om de beeldvorming rond hun persoonlijkheid nog enigszins in eigen hand te kunnen houden. Overal kunnen politici op een cameraploeg stuiten of zijn er burgerjournalisten die foto’s en filmpjes maken. “Toen ik begon als politicus had je journalisten en andere mensen. Bij journalisten moest je opletten wat je zei omdat dat consequenties kon hebben. Tegenwoordig kan waar je ook bent iedereen de rol van journalist op zich nemen”, zei PvdA-Kamerlid Martijn van Dam dinsdag tijdens het lunchdebat ‘Van Rotterdam naar het Witte Huis’. Ze leerde in Amerika dat er bij de verslaggeving over politieke campagnes steeds meer van journalisten wordt geëist. “Journalisten moeten nu tijdens een speech al bloggen of twitteren, waardoor er geen ruimte meer is voor analyse. Ze zijn op zoek naar die ene uitglijder in een speech, die komma die anders staat. Er is steeds meer concurrentie, dus moet je de eerste zijn en heel snel iets plaatsen zonder het te controleren.” Volgens Kamerlid Van Dam zijn er wat dat betreft twee trends die zowel in de VS als in Nederland te herkennen zijn. “Ten eerste bepalen sfeerbeschrijvingen of je het goed hebt gedaan of niet en dat levert je een bepaald beeld op in de media”, aldus Van Dam. “Ten tweede zouden journalisten vroeger wellicht eerst uitzoeken of iets klopt, nu zeggen journalisten: ‘Ja, dat is jullie taak om te checken of het waar is wat het CDA beweert.’ En dat zie je ook met hoor en wederhoor: tegenwoordig komt het artikel vandaag en de reactie pas morgen. Want eerst moet de primeur in de krant.”

Verdel benadrukte dat het voor politici onmogelijk is om alle touwtjes in handen te houden en dat randzaken nu helaas vaak eerder worden uitvergroot. “Het kleinste element in de campagne kan een enorm groot verhaal worden. Wat ik zo mis, is dat het niet over de inhoud gaat en al helemaal niet op tv.” Volgens Van Dam blijven politieke partijen in Nederland ondanks eigen websites en tv-spotjes “totaal afhankelijk” van de media die het beeld voor de kiezers filteren. “De beslissende rol is daarbij niet voor kranten maar voor de tv.”

Vogelaar en GeenStijl
Voormalig integratieminister Ella Vogelaar weet als geen ander welke invloed beeldvorming op het politieke gezag kan hebben. Doordat zij in een internetfilmpje weigerde te antwoorden op vragen van GeenStijl-verslaggever Rutger Castricum, begon haar gezag af te brokkelen en werd ze uiteindelijk gedwongen af te treden. “Door dat malle zwijgen riep ze zelf de ellende over zich af. Maar dat politici hun verhaal moeten kunnen vertellen in de media is op zich niet nieuw”, zei politiek journalist Frits Wester van RTL Nieuws.

Charles Huijskens van communicatieadviesbureau Huijskens/Istha zei het te betreuren dat de politieke deskundigheid van Vogelaar door negatieve beeldvorming is ondergesneeuwd. “Het is zonde dat Vogelaar flauwekul en onzinsituaties niet kon pareren. Ik vind het jammer dat je daardoor wellicht sommige mensen niet meer voor politieke functies kunt interesseren.” Van Dam gaf hem gelijk dat de eisen voor politici steeds hoger worden. “Het moeten mensen zijn die alles kunnen, inhoudelijk en communicatief. Bij Pauw & Witteman krijg je ongeveer acht minuten, maar dat is niet het moeilijkste. In tien seconden voor de camera een standpunt over Gaza vertellen is dat wel.”

Scholten van De Nederlandse Nieuwsmonitor zei niet te geloven dat Vogelaar door GeenStijl van haar stoel is gedwongen, want “dat heeft ze zelf gedaan”. Hij vond dat ze Castricum anders had moeten aanpakken. “Van politici mogen we verwachten dat ze voor een breed publiek en verschillende media hun boodschap kunnen verkondigen, anders deug je niet voor het vak.” Deze stelling kon niet op de steun rekenen van gespreksleider Jan Tromp van de Volkskrant, die Castricum “een bloedhond” noemde. RTL-verslaggever Wester koos de zijde van Scholten. “GeenStijl is een bijzonder medium, maar Vogelaar had daar mee om moeten kunnen gaan”, vond hij. “Wat hebben we aan een kabinet met zestien Vogelaars als het land in brand staat?”

Pauw & Witteman
Premier Jan Peter Balkenende kreeg in zijn beginperiode als regeringsleider de bijnaam ‘Harry Potter’ vanwege enkele stuntelachtige optredens in de media. “Politici roepen het over zichzelf af. Ze proberen de parlementaire pers te ontwijken door in allerlei tv-programma’s te verschijnen”, aldus Wester. Hij stelde dat premier Balkenende zijn eigen ambt verlaagde door als hoofdredacteur in RTL Boulevard met Albert Verlinde te gaan zitten en iedereen informeel aan te spreken. “Toen Ali B. Balkenende bij Pauw & Witteman met ‘je’ en ‘jij’ aansprak was hij daar woedend over, maar dat krijg je dan.”

Communicatieadviseur Huijskens, vroeger politiek journalist voor De Telegraaf en het NOS Journaal, waarschuwde dat politici beter niet in een programma als Pauw & Witteman kunnen aanschuiven. “TV is geen journalistiek medium, maar entertainment met een borreltje zoals bij Pauw & Witteman.”

Er werd ter plekke een tv-fragment getoond waarin minister Jacqueline Cramer bij Pauw & Witteman te gast was vanwege haar bezoek aan een klimaatconferentie in Polen. Ze werd echter zijdelings aan de tand gevoeld over Dig Istha, aangeduid als haar toenmalige “spindoctor”, die zij deelde met collega-minister Vogelaar. Bovendien zat Istha tijdens de uitzending in het publiek en werd er op hem ingezoomd. Volgens Huijskens werd minister Cramer daarmee neergezet als iemand die zichzelf niet kon redden. “Dan wordt er gezegd: ‘u bent naar Polen geweest, maar wat merk ik daar nu van volgende week?’ Daardoor is het net alsof ze een bord stront serveert”, foeterde hij. RTL-verslaggever Wester reageerde door te zeggen dat een politicus niet de illusie moet hebben om “het grote verhaal uit te venten” in een programma als Pauw & Witteman. “Het zijn allemaal stukjes in een puzzel, bij andere media vertel je de rest
van het verhaal weer. Maar je moet het wel kunnen.”